jueves, febrero 20, 2014

Jab’eq Junoq Kusil Son

Teneq’ junoq kusil son, ka chon tz’aloji –Xhi jun cham icham winaq chotan hay yul jun miman xhila.  Ah yet x’yab’on heb’ naq  sonelwon,  sb’alon aj heb’  sq’ab’ skamixh, ka xsonelwi heb’. Axkawal tol tilxanej   xa jun kusil son  tu’ oq sten heb’.  
Xiwil xa mak ayek’oq: unin, ach’ej, q’opoj, icham, ixnam, hay xa k’ax jan man awteb’eloq ayek’oq. Ha pax hin xin tok’al chi ek’ hin sat.   Ah yet xi aj yich stenlay te’ son, koch masanil anima xi aj kanalwoq. Kusil stenlay te’, palta aton yochwen heb’ tu’.  
Hay jun ach’ej tokal chotanhayoq, koch tol hay jap’oq kusilal x’ap’nihok yin spixan. Xihel lemnaj kusk’uhalil  yin sat yet max toj t’an naj tal sat najat yin jun ix q’opoj chotan hay spak’il xtx’tux.  Maj sna naq kayeloq, ka xi toj  yihon elteqnaq  ix kanalwoq.

Miman k’ulal chicay, chi uj mi ch’an hin kawalwi yetoqu ix une’?-Xhi naq axka ti’. Koch wal tol pural xi ajol kab’ q’anjej tu yul snuq.  
Q’alne’ ab p’ay ix-Xhi xala tx’utx’ej.
Ja’ junoq’ kanal tx’o ma-ma-Malin?-Xhi naq axka ti’. Xi k’ab’k’axli naq yalon sp’i ix.     Maj ta’woq ix, tok’al xi oq tukan yin sat, ka xi eltoq ix kanalwoq yetoq.
Hek’antoq b’ay hin watx’-Xhi ix Malin.Yamita sb’ab’el to heb’ yilon sb’a, k’am wal miman q’anej xi yal heb.
Yowalil, tol hoq ko muqkan ko kusilal axka tu’, oq uj ko tz’unun tz’aloj k’ulalil yin ko pixan. – xhi cham ichan winaq xq’anon te’ kusil son…
Koch tol x’k’expoj  yul snuq te son, yet x’k’ajam cham icham winaq tu’ junelxa. Axka yet lanan x’k’expoj yul snuq te’, k’a pax  snab’al heb’ kanalwom  lanan xk’expoji.  Ta’ hay junoq  kusilal hayoq yin xpixan junoq heb’: max elkan hoq  yet xi ek’ hoyoyoq’ heb’ skanalwi.

Yuj Naq
Xhulin Zak Maltin

Un Son Melancolico.
Un Son Que alegra…

Toquen un Son que suene triste, para que nos alegre el alma-dijo un anciano que estaba sentado en un sillón. Los marimbista al escuchar, empezaron a tocar; como si esto fuera la última melodía que tocaban.

Entre los invitados habían niños,jóvenes, señoritas, personas mayores y entre otros. Yo, por el otro lado, solo andaba de observador. La mayoría se levantaron a bailar cuando los marimbistas empezaron a tocar. Tocaban tristemente, pero eso era el deseo de la gente.

En un rincón, estaba sentado un joven que reflejaba dolor en su rostro. Su parecer cambió al ver a una señorita sentado al lado de su mamá . No pensó dos veces en ir a sacarla a bailar.   

Perdon Señora! Podría bailar con su hija-dijo a la madre de la señorita con tanto esfuerzo.

Preguntele a ella-dijo la mama muy sonriente.

Ma-ma-ma-Maria, podemos bailar un son?-dijo tartamudeando. Su personalidad reflejaba cierto grado de timidez. Ella se levantó sin responderle directamente y empezaron a bailar.

En un baile tradicional y cultural, el hombre baile en lado derecho y la mujer en el izquierdo: asi lo hicieron. No intercambiaron muchas palabras,quizás era la primera vez que se encontraban.

Es necesario enterrar los que nos obstaculiza la felicidad y asi vivirla en su plenitud-dijo el anciano que solicitó la primera pieza musical.

Aquella música que empezó tristemente, estaba transformando la tristeza de algunos en algo diferente. Miraban su situación desde otro punto de vista; de una perspectiva positiva después de haber bailado en círculo.

Al terminar el son, busqué el anciano entre la gente, pero no lo encontre.  
¿Habrá sido  algún Mensajero o Enviado?-me decía en un dialogo interno. Después de un momento, escuché el canto de un gallo.

-Es verdad,  la vida es como un sueño!

Por Salvador Zacarias